Ο Donatien-Alfonse-Francois De Sade γεννήθηκε στο Παρίσι στις 2 Ιουνίου 1740. Γόνος μεγάλης αριστοκρατικής οικογένειας της Προβηγκίας (γιος της Marie-Eleonore De Maille De Carman και του Jean-Baptiste-Joseph Francois De Sade, Λόρδου του Saumane και της La Coste), εισάγεται στα δέκα του στο κολέγιο του Μεγάλου Λουδοβίκου των Ιησουϊτών. Μαθητεύει από τα δεκατέσσερα σε ανώτατη στρατιωτική σχολή και συμμετέχει, ένα χρόνο αργότερα, στον Επταετή Πόλεμο της Γαλλίας εναντίον της Πρωσίας. Τον Μάη του 1763 παντρεύεται τη Ρενέ-Πελαζί Ντε Μοντρέιγ. Θα αποκτήσει δυο γιους.
Τη χρονιά του γάμου του φυλακίζεται στη Βενσέν με βασιλική διαταγή, με τη κατηγορία έκλυτων ηθών, για όργια σ’ ένα πορνείο, φυλάκιση που θα εγκαινιάσει μια μακρά σειρά εγκλεισμών σε φυλακές ή άσυλα για φρενοβλαβείς, η οποία θα διαρκέσει 30 από τα 74 χρόνια του βίου του. Αποφυλακίζεται ένα μήνα αργότερα μα τίθεται σε περιορισμό. Το 1767 γεννιέται ο πρώτος του γιος. Το 1771 καταδικάζεται για πρώτη φορά σε θάνατο στη Μασαλία, με τη κατηγορία της δολοφονίας με δηλητήριο. Συλλαμβάνεται, εκτελείται συμβολικά και δραπετεύει.
Ο μαρκήσιος ντε Σαντ από τον Μαν Ρέι (1936)
Φυλακίζεται ξανά για 5 χρόνια στο κάστρο της Βενσέν. Δραπετεύει. Το 1776 επιστρέφει στη Λα Κοστ. Την επόμενη χρονιά ο Τριγιέ, πατέρας μιας καμαριέρας στη Λα Κοστ, ονόματι Ζυστίν, επιχειρεί να πάρει την κόρη του πίσω και πυροβολεί τον Σαντ. Αρχίζουν ανακρίσεις. Έτσι οι τρεις τους, κύριος και κυρία Σαντ μαζί με τη Ζυστίν, φτάνουν στο Παρίσι και η κυρία Σαντ ειδοποιεί τη μητέρα της. Έτσι ο Σαντ συλλαμβάνεται ξανά και κλείνεται στη Βενσέν. Η κυρία Σαντ κι η μητέρα της ζητούν ακύρωση της καταδίκης του 1772. Την επόμενη χρονιά τη ζητά κι ο ίδιος στο Εφετείο της Προβηγκίας. Τον Ιούλιο του 1778, το Εφετείο τον θεωρεί απλώς ένοχο οργίων κι υπερβολικής ελευθεριότητας, τον απαλλάσσει από τη κατηγορία της φαρμακίας και της σοδομίας και του επιβάλλει πειθαρχημένη διαβίωση κι απαγόρευση εισόδου στη Μασσαλία, για 3 χρόνια.
Επιστρέφει στη Βενσέν αλλά παρά την αθώωσή του φυλακίζεται ξανά με βάση το lettre de cachet της 13/2/1777. Δραπετεύει ξανά και γυρίζει στη Λα Κοστ, αλλά μετά από δύο μήνες συλλαμβάνεται πάλι και φυλακίζεται στη Βενσέν. Αφιερώνεται στη συγγραφή θεατρικών έργων και μυθιστορημάτων. Τελειώνει τον Διάλογο μεταξύ ενός ιερέα κι ενός κρατουμένου τον Ιούλιο του 1782. Το 1874 μεταφέρεται στη φυλακή της Βαστίλης. Εκεί λίγα χρόνια πριν την έκρηξη της Γαλλικής Επανάστασης, αρχίζει τη συγγραφή των 120 ημερών στα Σόδομα (1785) -όπως το ξέρουμε σήμερα-, πάνω σ’ ένα ρολό χαρτί μήκους 12 μέτρων. Πρώτη γραφή των Ατυχιών της αρετής. Το 1788 αρχίζει και τελειώνει μέσα σε 6 μέρες, την Ευγενία ντε Φρανβάλ. Στη Βαστίλη, απ’ όπου θα μεταφερθεί στο άσυλο του Σαρεντόν δέκα ημέρες πριν τη πτώση της, θα εγκαταλείψει την πλούσια βιβλιοθήκη του 600 τόμων και τα χειρόγραφά του. Στις 14 Ιουλίου 1789, εισβολή στη Βαστίλη της Επανάστασης και λεηλασία όλων των υπαρχόντων του, επίπλων, βιβλίων, χειρογράφων, που η κυρία Σαντ δεν είχε προλάβει να πάρει.
Απελευθερώνεται με διάταγμα της Συντακτικής Συνέλευσης, βάσει του οποίου κανείς δε κρατείται δίχως δικαστικές αποφάσεις, το 1790. Η κυρία Σαντ έχει καταφύγει στη Μονή Σαιν Ορ κι αρνείται να δει τον σύζυγό της, υποβάλλει μάλιστα αίτηση διαζυγίου και το κερδίζει. Ο Σαντ αποκτά ταυτότητα «ενεργού πολίτη» του τομέα της Πλας Βαντόμ. Το Ιταλικό Θέατρο δέχεται ν’ ανεβάσει το μονόπρακτό του Le Suborneur. Η Κομεντί Φρανσέζ δέχεται ομόφωνα το πεντάπρακτο έργο του Μισάνθρωπος από έρωτα ή Σολί & Ντεφράνκ. Δημοσιεύει, ανωνύμως, το 1791 το Ζυστίν ή οι ατυχίες της αρετής. Στο Θέατρο Μολιέρου ανεβαίνει το έργο Οξτιέρν ή Οι συνέπειες της ελευθεριότητας. Μια δεύτερη παράσταση στις 4 Νοέμβρη 1791 προκαλεί επεισόδια κι αναστέλλει τις παραστάσεις του.
Στα τέλη του 1793 εκδίδεται ένταλμα σύλληψης για μια επιστολή που ‘χε γράψει προ διετίας στον Δούκα Ντε Μπρισάκ, διοικητή της φρουράς του Λουδοβίκου 16ου. Φυλακίζεται στη Μαντελονέτ. Μεταφέρεται στη φυλακή των Καρμηλιτισσών κι από κει στο Σαιν Λαζάρ. Καταδικάζεται για δεύτερη φορά σε θάνατο, αυτή τη φορά από την Επανάσταση, γλιτώνει παρά τρίχα τη γκιλοτίνα, κι ελευθερώνεται το 1794. Επιβιώνοντας μόνο με τα εισοδήματα που του αποφέρει η συγγραφή, δημοσιεύει το 1795 τα έργα του: Φιλοσοφία του μπουντουάρ, Αλίν & Βαλκούρ, η νέα Ζυστίν ή ατυχίες της αρετής ακολουθούμενη από την Ιστορία της Ζυλιέτ, της αδελφής της, ή η προκοπή της διαφθοράς. Η απαρίθμηση και περιγραφή στα έργα αυτά κάθε μορφής ερωτικής συμπεριφοράς, που συλλαμβάνει ως δίκαιη επανάσταση του ατόμου απέναντι στη κοινωνία και στον Θεό, καταδικάζεται για άλλη μια φορά από τον Tύπο και τις αρχές.
Πουλά τη Λα Κοστ το 1796. Το 1799 ξαναπαίζεται ο Οξτιέρν κι ο ίδιος κρατά ένα μικρό ρόλο. Ο κριτικός Βιλτέρκ επιτίθεται βίαια εναντία στο Εγκλήματα από έρωτα που μόλις έχουν εκδοθεί το 1800 και στο ίδιο άρθρο τού αποδίδεται η πατρότητα της Ζυστίν. Η αστυνομία κατάσχει το έργο του στο τυπογραφείο το 1801. Συλλαμβάνει μαζί και τον Μασέ, τον εκδότη του, που αποκαλύπτει που είναι αποθηκευμένη η Ζυλιέτ. Ο Σαντ αρνείται τη πατρότητα της Ζυστίν.
Ο Διοικητής Αστυνομίας κι ο Υπουργός Ασφαλείας αποφασίζουν πως μια δίκη θα προκαλούσε μέγα σκάνδαλο που δεν θα το απάλυνε μια παραδειγματική τιμωρία. Έτσι χωρίς δίκη, συμφωνούν τον εγκλεισμό του στη φυλακή της Αγίας Πελαγίας σαν διοικητική ποινή. Δύο χρόνια μετά μεταφέρεται στη Μπισέτρ. Από κει, με σύμφωνη γνώμη και της οικογένειάς του, οδηγείται και πάλι στο Άσυλο Φρενοβλαβών του Σαρεντόν. Ο Διευθυντής Ντιμπουά τον χαρακτηρίζει αδιόρθωτο που ζει μια κατάσταση σταθερής φιλήδονης διαταραχής και συνιστά τη συνέχιση της κράτησής του, το 1804. Το 1806 συντάσσει τη διαθήκη του.
Την επόμενη χρονιά τελειώνει το 10τομο έργο: Τα ταξίδια της Φλορμπέλ που κατάσχει αμέσως η αστυνομία και το καίνε μετά τον θάνατό του οι κληρονόμοι του. Το 1811 το Υπουργικό Συμβούλιο με πρόεδρο τον Μέγα Ναπολέοντα, αποφασίζει τη συνέχιση της κράτησής του κι απαγορεύει τις θεραπευτικές θεατρικές παραστάσεις στο Άσυλο, όπου ο Σαντ κρατούσε τον κύριο ρόλο. Το 1813 τελειώνει το H κρυφή ιστορία της Ισαβέλλας της Βαυαρίας κι εκδίδεται ανώνυμα το μυθιστόρημα La Marquise De Ganges. Εκεί, στο Άσυλο Σαρεντόν, σε πλήρη πνευματική ενάργεια, θα πεθάνει στις 2 Δεκεμβρίου του 1814.
Μαν Ρέι, Φανταστικό πορτρέτο του μαρκήσιου ντε Σαντ (1971)
Βιογραφικό και εργογραφία στα ελληνικά από τη BiblioNet
* * *
Μαν Ρέι, Homage to D.A.F De Sade, 1933
Ο Ζαν-Ζακ Μπροσιέ συζητά με τον Ρολάν Μπαρτ για τον Σαντ
Στον 20ό αιώνα, νομίζω, αναγνωρίστηκε ο Σαντ για πρώτη φορά σαν λογοτέχνης. Ενώ στο 19ο δεν είναι παρά ο σατανάς, κρυμμένος αλλά πανταχού παρών, και το 18ο περνά για πορνογράφος σαν και τόσους άλλους. Πώς εξηγείται αυτή η εμφάνιση του Σαντ στη σκηνή του γραπτού λόγου στον 20ό αιώνα;
Θα έπρεπε να γίνει κάτι σαν μυθολογική μελέτη της μοίρας του Σαντ, κάτι σαν την προσπάθεια του Ετιάμπλ για τον Ρεμπώ, πριν από μερικά χρόνια: όπως υπάρχει μια μυθολογία του Ρεμπώ, υπάρχει και μια μυθολογία του Σαντ. Ο Σαντ άρχισε να βγαίνει από το καθαρτήριο στο τέλος του 19ου αιώνα. Θυμάμαι που διάβασα μερικές καταπληκτικές φράσεις του Λεόν Μπλουά για τον Σαντ, παρόλο που οι ιδεολογίες τους δεν είναι καθόλου συγγενικές. Αν και τίποτα δεν του επέτρεπε να παραδεχτεί τον Σαντ, ήταν ωστόσο ένα πολύ ενδιαφέρον, περίεργο μυαλό, με τις δυο έννοιες της λέξης. Ύστερα ήρθε ο Απολλιναίρ.
Μπορούμε να σκεφτούμε πως υπάρχει μια μυθολογική γενιά που ξεκινά από τον Μπλουά και που, παραποιώντας πολλά, φτάνει στον Κλοσόφσκι, που βλέπει τον Σαντ σαν ένα είδος απόλυτου λογοτέχνη. Και μια άλλη, μυθολογική φλέβα, η πιο γόνιμη, τώρα τελευταία κυρίως, που βλέπει τον Σαντ σαν τον παραβάτη, αυτόν που συνδυάζει το θέμα της παράβασης με το θέμα της γραφής και που βοηθά την παράβαση να κυλήσει μέσα στη γραφή.
Roland Barthes
Αυτή η γενιά ξεκινά με τον Μπλανσό;
Ναι, και συνεχίζεται με τον Μπατάιγ, το περιοδικό Tel Quiel, έστω κι αν οι αποχρώσεις μεταξύ τους είναι τεράστιες. Αλλά εδώ απλοποιούμε. Θα έπρεπε να σκιαγραφήσουμε μια ιστορία της λογοτεχνίας που οι ιστορικοί της δεν είδαν ποτέ, μια μυθολογική ιστορία, μέσα από τις μισοσυλλογικές εικόνες του λογοτέχνη ανάλογα με την εποχή του.
Έχετε γράψει ένα δοκίμιο για τον Σαντ που τυπώσατε στον ίδιο τόμο με τις μελέτες σας για τον Λογιόλα και τον Φουριέ. Γιατί διαλέξατε τον Σαντ και όχι, ας πούμε, τον Ρεστίφ ντε λα Μπρετόν;
Αυτό που με ενδιαφέρει στον Σαντ δεν είναι η πλευρά του παραβάτη, ούτε η «νιτσεϊκή» του όψη (νιτσεϊκός σε εισαγωγικά, γιατί πράγματι οι σχέσεις μεταξύ τους είναι ασήμαντες), είναι σε μεγάλο βαθμό η συγγραφική του πλευρά: ένας άνθρωπος που μέσα από το γράψιμο δημιουργεί εξαίρετες μυθοπλαστικές δομές, που είναι και ερωτισμικές δομές· οι μορφές είναι συνάμα ερωτισμικές μορφές, στάσεις και ρητορικές μορφές. Ο Σαντ είναι ένα είδος μεγάλου «ρητορικού» των μορφών του ερωτισμού.
Όταν μιλάμε για τον Σαντ-λογοτέχνη, πρέπει να ξεκαθαρίσουμε πως ακόμα και σήμερα δεν αναγνωρίζεται γενικά σαν λογοτέχνης: τον βλέπουν σαν έναν παραγωγό-παραβάτη της γραφής, αλλά η κοινωνία αρνείται ακόμα να τον τοποθετήσει στο πάνθεον της λογοτεχνίας. Το όνομά του δεν υπάρχει, σχεδόν καθόλου, στις ιστορίες της λογοτεχνίας.
Οι περίφημοι ενδιασμοί: ο Σαντ είναι ανιαρός, ο Σαντ δεν διαβάζεται εύκολα κ.λπ.
Ο Σαντ είναι πολύ ανιαρός, αυτό είχε πει κι ο Πομπιντού. Φυσικά υπάρχει στον Σαντ μια τάση για επανάληψη. Αλλά για να μη μιλήσω για τις 120 μέρες στα σόδομα, που μόνο το ένα τέταρτο είναι ολοκληρωμένο, θεωρώ την Ιουλιέτα σαν ένα πολύ μεγάλο μυθοπλαστικό μυθιστόρημα. Είναι το πιο μεγάλο μυθιστόρημα περιπετειών που έδωσε η γαλλική λογοτεχνία· εκτός από τον Σαντ και ίσως τον Προυστ, που μπορούμε επίσης να δούμε σαν ένα μυθιστοριογράφο αυτού του είδους, μυθιστοριογράφο της λεπτομέρειας, του ταξιδιού χωρίς τέλος, της μικρής ιστορίας που γεννά μιαν άλλη μικρή ιστορία. Αυτό είναι που μ’ αρέσει στον Σαντ, αυτή η μυθοπλασία που δεν έχει τέλος, αυτός ο αυτάρκης κόσμος όπου βυθιζόμαστε. Στο 19ο αιώνα είχαμε επίσης μεγάλες κοσμογονίες, τον Μπαλζάκ ή τον Βάγκνερ π.χ., αλλά ήταν πάντα κοσμογονίες «καθώς πρέπει». Ο Σαντ όμως δίνει μια μυθοπλαστική κοσμογονία όλο επαναλήψεις, δομημένη και πολύ ανανεωμένη, που παίρνει τη θέση της μέσα στη μεγάλη διαμάχη μιας αμφισβητικής φιλοσοφίας.
Πώς εξηγείται που ο Σαντ δεν αναγνωρίζεται ακόμα σαν λογοτέχνης; Μήπως η ηθική του είναι ακόμα το μεγάλο σκάνδαλο;
Το πιστεύω. Αυτό είναι, απλούστατα. Και για να τον αναγνωρίσουμε σαν λογοτέχνη, θα έπρεπε να το επιχειρήσουμε σε δυο επίπεδα: από τη μια να τον δούμε σαν έναν καλό μάστορα ιστοριών, κι αυτό είναι, πιστεύω, φανερό, κι από την άλλη σαν παραγωγό μιας τυποποιημένης φράσης. Στις ερωτισμικές του περιγραφές, η φράση του Σαντ έχει μια ομορφιά και μια διαύγεια απίστευτη. Θα έφτανε να τον συγκρίνουμε με μυθιστορήματα πορνογραφικά, όπως τα λένε, και θα βλέπαμε πως η διαφορά είναι θέμα ύφους. Και θα μπορούσαμε τότε να αποκτήσουμε την εμπειρία τού τι σημαίνει μεγάλος λογοτέχνης.
George Bataille
Ίσως η διαφορά να είναι που ο Σαντ σε μια ερωτισμική του φράση χρησιμοποιεί τις λέξεις που αρμόζουν, ανάλογα με το ρυθμό που αρμόζει, μ’ εκείνη την ηρεμία που έχει η φράση «η μαρκησία βγήκε στις πέντε».
Πράγματι ο Σαντ δημιουργεί κάτι πολύ σπάνιο στη λογοτεχνία, στη «ρητορική»: μια γραφή τέλεια επιστημονική. Όταν περιγράφει σε μια φράση μια ερωτισμική πράξη, δεν υποδηλώνει απολύτως τίποτε άλλο. Η φράση είναι τόσο στεγνή που κανένας συμβολισμός δεν μπορεί να επέμβει. Δεν κλείνει δηλαδή ποτέ το μάτι στον αναγνώστη. Αν ο συμβολισμός είναι μια φυγή, ο ερωτισμός του Σαντ είναι τελείως αντι-συμβολισμός. Απόδειξη είναι πως όταν ο συμβολισμός χρειάστηκε μια πρωταρχική μήτρα για να επιβληθεί σαν λόγος, σκάρωσε τη λέξη σαδισμός.
Υπάρχει σήμερα —ο νους μου πάει ειδικά στο βιβλίο του Φιλίπ Ροζέ Η φιλοσοφία στο πατητήρι— μια ανάγνωση περιοριστική του Σαντ, ακριβώς επειδή τον βλέπει σαν έναν «ρητορικό», αμελώντας τον μυθοπλάστη, τον επινοητή ιστοριών.
Δεν συμφωνώ με τον ενδοιασμό σας αυτό. Νομίζω πως χρειάζεται θάρρος και η συνείδηση του αναγκαίου για να επέμβει κανείς στο χώρο του Σαντ και να εγκαταλείψει το σχολιασμό του κειμένου και τη «μοντερνίστικη» ανάγνωση. Ύστερα από τον Μπλασνό, τον Μπατάιγ και μερικούς άλλους, δεν μένει, στη γραμμή τους πάνω, παρά να επαναλαμβανόμαστε και να επαναλαμβάνουμε. Ο Φιλίπ Ροζέ ξέκοψε από αυτή τη γραμμή, αυτήν την παράδοση. Χωρίς να την παραγνωρίζει —είναι άλλωστε φανερό πως τη γνωρίζει πολύ καλά— δεν του έγινε όμως κάτι σαν ιδίωμα. Άλλωστε η μελέτη του έχει κοινωνιολογική αξία, με την καλή έννοια της λέξης, αφού τοποθέτησε ξανά τον Σαντ σε σχέση με το λογοτεχνικό και «ρητορικό» υπόστρωμα της εποχής του. Ευχή μου είναι να έχουν αυτό το χάρισμα όλες οι εργασίες των ιστορικών της λογοτεχνίας κι αντί να αναζητούν γενεαλογίες και σχολές, να αποκαταστήσουν το λογοτεχνικό ιδεολογικό κλίμα μιας εποχής, «τη ρητορική» μαθητεία του λογοτέχνη, χωρίς φυσικά να παραγνωρίζουν τη συμβολή των άλλων παραδόσεων.
Maurice Blanchot
Αλλά είναι κρίμα να παραμελούμε αυτή την καταπληκτική ικανότητα που είχε ο Σαντ να αφηγείται ιστορίες.
Δεν πιστεύω πως αυτή ήταν η πρόθεση του Φιλίπ Ροζέ. Αλλά είχε πολύ ενδιαφέρον πράγματι που ένας σημειολόγος μελέτησε σε κάθε τους λεπτομέρεια τις δομές αφήγησης του Σαντ.
Χωρίς όμως να ξεχνάμε πως η επιθυμική μηχανή και η αφηγηματική μηχανή είναι μια και μόνη μηχανή.
…Και όσον αφορά την αναπαράσταση, αυτόν τον πολύ περίεργο ρυθμό ανάμεσα στην ερωτισμική σκηνή και την πραγματεία, που αλληλοτροφοδοτούνται και που εναλλάσσονται αδιάκοπα σαν το νήμα και τον ειρμό της αφηγηματικής υφής. Και θα έπρεπε να δούμε από κοντά τη λειτουργία αυτών των δύο μεγάλων τμημάτων του λόγου που συνεχίζουν πάντα να εναλλάσσονται…
Magazine Littéraire, μετάφραση: Πέτρος Παπαδόπουλος (περιοδικό Διαβάζω, τ. 77, 21/9/1983)
120 μέρες στα Σόδομα, το χειρόγραφο
* * *
Η εικονογράφηση της Ιουλιέτας
* * *
Τομέρ Χανουκά, εικονογράφηση για το εξώφυλλο της έκδοσης της
Φιλοσοφίας στο Μπουντουάρ από τα Penguin Classics
Εικόνα εξωφύλλου: video still από το promo του Musée d’Orsay
για την έκθεση «Sade. Attaquer le soleil» (Οκτώβριος 2014)
Επιμέλεια αφιερώματος: Γιώργος Τσακνιάς
Εδώ άλλες επετειακές αναρτήσεις του dim/art
from dimart http://ift.tt/1Q1a6MZ
via IFTTT
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου