zougla: Τι έμαθα για τον Καναδά — εκτός του ότι βγάζει πρωθυπουργούς ωραίους τύπους με τατουάζ

—του Γρηγόρη Καραγρηγορίου—

Κάποιοι δυσανασχετήσαν όταν ξεκινήσαμε με φίλους τη συζήτηση για τον Καναδά, την πιο hot συζήτηση των ημερών στα διεθνή media, ηλεκτρονικά και άλλα. Μπορεί να έχουν το δίκιο τους: Εδώ η καταιγίδα χειροτερεύει, τι μας νοιάζει ο καιρός στην άλλη άκρη του κόσμου; Αλλά πίσω από τον φωτογενή («beau et sexy» στα κεμπεκουά, λένε όσοι κι όσες ενδιαφέρονται — και δεν έχουν κι άδικο) Ζαστίν Τριντό της οικογένειας, τον 43χρονο ηγέτη του Φιλελεύθερου Κόμματος που νίκησε στις εκλογές κι ανέλαβε πρωθυπουργός, βρίσκονται αρκετά ερωτηματικά κι αναζητήσεις που ενδιαφέρουν όλους. Κι εμάς στην Ευρώπη. Κι εδώ, τους κατοίκους της δεύτερης φοράς αριστερά (και Καμμένος μη ξεχνάμε), τρίτη φορά μνημόνιο, ευρωπαϊκής εσχατιάς.

30 Αυγούστου 1983: Ο τότε πρωθυπουργός του Καναδά Πιερ Τριντό με τους τρεις γιους του (Μισέλ, Αλεξάντρ, Ζαστίν — ο Ζαστίν είναι ο ψηλός) στην Ακρόπολη. Φωτογραφία: Peter Bregg / THE CANADIAN PRESS

Ένας γρήγορος πρόλογος και μια αναδρομή για να ξέρουμε για τι μιλάμε. Ο Καναδάς είναι μια αχανής αραιοκατοικημένη χώρα με τεράστια αποθέματα πρώτων υλών και πολύ πάγο. Την ισορροπία εξασφαλίζει μια αναλογικά μεγάλη μερίδα ζεστών Καναδών, ευγενέστατων, μορφωμένων, εξεζητημένα πολιτισμένων και μια παράδοση στην τριβή και την συνύπαρξη ανθρώπων διαφορετικής κουλτούρας, γλώσσας και καταγωγής. Αλλά, όπως έλεγε κι ο Πιερ Τριντό, πατέρας του beau et sexy, διανοούμενος, εραστής και ο πιο διάσημος Καναδός, «πάνω από όλα είμαστε μια χώρα που ζει και κοιμάται με έναν ελέφαντα, τις ΗΠΑ, που ακόμη κι όταν είναι σε φάση ήρεμη, αν πιαστεί και γυρίσει στον ύπνο του μπορεί να σε πλακώσει, έστω κατά λάθος». Κι αυτή η συνύπαρξη αγχώνει αλλά και καθορίζει την καναδική δημόσια και ιδιωτική προσωπικότητα. Στην καθημερινή ζωή, στις συνήθειες αλλά και στην πολιτική, ο Καναδός διαφέρει αλλά όχι όσο θα ήθελε από τον Αμερικάνο ξάδερφό του. Και διαφέρει, όχι όσο θα ήθελε από τον Ευρωπαίο συγγενή του. Μια χώρα γοητευτική που προσφέρεται για συγκρίσεις και συμπεράσματα λοιπόν — αλλά όχι όσο θα θέλαμε εμείς οι Έλληνες.

Στην καναδική πολιτική σκηνή, τα κόμματα έχουν περίεργες ονομασίες. Οι Συντηρητικοί είναι η πιο εύκολη περίπτωση. Κλασική φιλελεύθερη δεξιά, με ατζέντα λιγότερο κράτος, λιγότερους φόρους στους πλούσιους, περισσότερη ανάπτυξη και λιγότερη περιβαλλοντική μέριμνα, μηδενική ανοχή στο έγκλημα, πολύ λίγη ανοχή στις μη δυτικές κουλτούρες, π.χ. στην μουσουλμανική μαντίλα.

Το Νέο Δημοκρατικό Κόμμα, δεν είναι ελληνικά «νεοδημοκρατικό» αλλά περίπου «πασοκικό», ίσως περισσότερο βρετανικά «εργατικό». Είναι ένα σοσιαλιστικό – σοσιαλδημοκρατικό κόμμα, που ακολούθησε όλες τις εκφάνσεις της σοσιαλδημοκρατίας των τελευταίων δεκαετιών. Από την αναδιανομή και το κράτος πρόνοιας μέχρι τα 80s, στον pro businnes μπλερισμό τού «πρώτα ανάπτυξη, μετά αναδιανομή» των 90s και στην σημερινή αναζήτηση της ουσίας των παλιών κοινωνικών επιτυχιών της σοσιαλδημοκρατίας.

Και μετά είναι οι Φιλελεύθεροι. Το κόμμα που έχει κυβερνήσει τα περισσότερα χρόνια στην ιστορία της χώρας και που το 2011 «πασοκοποιήθηκε» — σύμφωνα με τον όρο της μόδας— κι έπεσε στην τρίτη θέση. Αλλά που με τον δημοφιλέστατο Τριντό τζούνιορ επανήλθε στην ηγεσία και την πρωθυπουργία. Οι Φιλελεύθεροι ξεκίνησαν από την κλασική ιδεολογική κοίτη του φιλελευθερισμού, με ιδιαίτερο βάρος στα θέματα των ατομικών ελευθεριών, που ήταν η βασική τους διάφορα με τους Συντηρητικούς, αλλά και λιγότερο κράτος, που ήταν η διαφορά με τους σοσιαλδημοκράτες. Παράλληλα όμως συνεργάστηκαν με τους τελευταίους, αρκετές φορές και κυβερνητικά, προωθώντας αποτελεσματικές πολιτικές κοινωνικής πρόνοιας, δημόσιων παροχών παιδείας, υγείας, και εργατικών δικαιωμάτων. Αλλά από την άλλη αρκετά συχνά άλλαζαν ατζέντα. Την περίοδο του πατέρα Τριντό, έδωσαν μεγάλη ώθηση στην κοινωνική πρόνοια και αύξησαν κατακόρυφα το δημόσιο χρέος. Ήταν το hit των πολιτικών της εποχής σε παγκόσμιο επίπεδο, η εποχή Κάρτερ, Μιτεράν, Πάλμε. Την περίοδο 1995-2006 που κυβέρνησαν πάλι, υποστήριξαν την μείωση των ελλειμμάτων και εφάρμοσαν ισοσκελισμένους προϋπολογισμούς. Τώρα κέρδισαν τις εκλογές με μια διαφορετική θέση για την οικονομία, που θα δούμε και μας ενδιαφέρει ιδιαίτερα.

Ο χαμένος των εκλογών Χάρπερ, ο ηγέτης των Συντηρητικών κι απερχόμενος πρωθυπουργός επί μια δεκαετία, πήρε το τιμόνι του Καναδά λίγο πριν από την παγκόσμια κρίση. Κατάφερε, με ήπιο κεϋνσιανισμό παρά την νεοφιλελεύθερη πολίτικη του καταγωγή, αλλά με τη βοήθεια των υπέρογκων τιμών του πετρελαίου και των πρώτων υλών, των βασικών εξαγωγικών προϊόντων του Καναδά, και με δεδομένη την πολύ καλή κατάσταση των τραπεζών του, κατάφερε λοιπόν να κρατήσει την οικονομία σε καλύτερη κατάσταση από τις υπόλοιπες μεγάλες εξαγωγικές χώρες. Αλλά μετά το 2011, όταν φάνηκαν τα πρώτα σημάδια κόπωσης, έβαλε μπρος τη γνωστή σε όλους μας συνταγή για την αναζωογόνηση της ανάπτυξης: μείωση φόρων για τους πλούσιους και τις εταιρείες, μείωση κοινωνικών παροχών και κράτους, ισοσκελισμένοι ή πλεονασματικοί προϋπολογισμοί για να κρατούν τη ζήτηση ελεγχόμενη, τις εξαγωγές ψηλά και τα επιτόκια χαμηλά, στην ανάγκη υποτίμηση του νομίσματος, χαλάρωση του ρυθμιστικού πλαισίου ή και απορρύθμιση προς όφελος της επιχειρηματικότητας με πρώτες εφαρμογές την αγορά εργασίας και τους περιβαλλοντικούς νόμους. Είναι η συνταγή που κωδικοποιημένα αποκαλούν οι νεοκεϋνσιανοί οικονομολόγοι «λιτότητα και απορρύθμιση» και τα αριστερά κόμματα στην Ευρώπη «νεοφιλελευθερισμό» (αν και σωστότερος είναι ο όρος μονεταρισμός). Που σκοπό έχει να φέρει ανάπτυξη, νέο χρήμα, μείωση της ανεργίας, τεχνολογική πρόοδο, αύξηση ανταγωνισμού άρα καλύτερες και φτηνότερες υπηρεσίες κι αύξηση του μέσου (φυσικά, του μέσου) βιοτικού επιπέδου.

Η συνταγή από την αρχή της δεκαετίας του ’80 έχει πάρει το τιμόνι της παγκόσμιας οικονομίας, κι ανάλογα τις συνθήκες, τις παραλλαγές και την εφαρμογή, είχε κι επιτυχίες —πάντα ως προς τους στόχους που έβαζε— κι αποτυχίες. Ο Καναδάς κι η προσπάθεια Χάρπερ ήταν από τις τελευταίες. Η ανεργία αντί να μειωθεί αυξήθηκε οριακά (από 6 περίπου σε 7,5% βέβαια), η ανάπτυξη, αντί να αυξηθεί, μειώθηκε κι αυτή από 2% σε 1%, οι εξαγωγές μειώθηκαν. Η αίσθηση του μέσου Καναδού ήταν ότι τα πράγματα, αν δεν παραμένουν στάσιμα, πάνε προς το χειρότερο. Επικίνδυνο είναι επίσης ότι, λόγω χαμηλών επιτοκίων, με καθυστέρηση μιας οκταετίας η μεγάλη βόρεια χώρα της Αμερικής απέκτησε κι αυτή «φούσκα ακινήτων» και πιθανά προβλήματα στην κατάσταση των τραπεζών της. Οι νεοκεϋνσιανοί που λέγαμε πιο πάνω —γνωστά και μη εξαιρετέα κι εδώ ονόματα, όπως Κρούγκμαν και Στίγκλιτς— αισθάνονται δικαιωμένοι και χαρακτηρίζουν τον Καναδά μοντέλο της μη αποδοτικότητας της συνταγής «λιτότητα και απορρύθμιση». Και δίνουν εργαλεία στον Τριντό για να παρουσιάσει ένα πρόγραμμα αντίθετης κατεύθυνσης και να κερδίσει τελικά τις εκλογές.

Ποια είναι τα βασικά σημεία αυτού του προγράμματος; Αύξηση των δημοσίων επενδύσεων, ελλειμματικοί προϋπολογισμοί, κρατικές δαπάνες σε υποδομές, επαναρρύθμιση της αγοράς εργασίας, της προστασίας περιβάλλοντος και του κοινωνικού κράτους, αύξηση των φόρων για τους πλούσιους και τις εταιρείες. Μαζί με αυτά και μια γενναία ατζέντα στον τομέα των ατομικών δικαιωμάτων και του εκσυγχρονισμού των θεσμών (πολυπολιτισμικότητα, αποποινικοποίηση των ναρκωτικών, της πορνείας, έλεγχο των δαπανών των κομμάτων, κοινωνική διαχείριση της εγκληματικότητας, συμβολική αποδοχή 25000 προσφύγων από τη Συρία, κ.ά.) Αλλά αυτά ήταν πάντα προτεραιότητες του Φιλελεύθερου κόμματος, από την εποχή του πατέρα Τριντό που κυβέρνησε τον Καναδά για 15 χρόνια και τον έκανε ένα από τα 2 ή 3 προοδευτικότερα κράτη στο κόσμο. Τόσο προοδευτικό, που ο νεαρός Τριντό να είναι σήμερα ο μόνος αρχηγός κυβέρνησης στον κόσμο που περηφανεύεται για το τατουάζ του και για το ότι έχει κάνει στριπτίζ δημόσια (για φιλανθρωπικούς σκοπούς). Τόσο προοδευτικό, που το 1971 ο Ζαστίν ήταν το πρώτο παιδί που γεννήθηκε παρουσία του πατέρα του, μετά από νομική μάχη που έδωσε η μητέρα του ακριβώς για το δικαίωμα αυτό. Πρακτική που πήρε δυο δεκαετίες να έρθει π.χ. στην Ελλάδα. Αλλά το οικονομικό του πρόγραμμα είναι είπαμε άλλο ζήτημα.

Ψύχραιμοι σχολιαστές ακόμη και μέσα στο επιτελείο του Τριντό υπογραμμίζουν ότι τα βασικό πρόβλημα του Καναδά τα τελευταία χρόνια και μια από τις αιτίες που δεν μπορούσε να αποδώσει έστω και τα άδικα, αλλά υπαρκτά του αποτελέσματα το πρόγραμμα Χάρπερ, ήταν η καθίζηση των τιμών του πετρελαίου. Ο Καναδάς εξαρτάται όπως είπαμε από τις εξαγωγές πετρελαίου και πρώτων υλών. Μάλιστα είναι πολύ πιο ευαίσθητος στην τιμή του πετρελαίου γιατί η διαδικασία παραγωγής πετρελαίου στην Αλμπέρτα είναι ακριβή, αφού κυρίως προέρχεται από επεξεργασία βιτουμίου, πετρελαιοφόρας ασφαλτικής άμμου δηλαδή. Κι ότι οποιαδήποτε πολιτική δαπανών με χαμηλή τιμή πετρελαίου, άρα χαμηλές εξαγωγές, θα οδηγήσει σε αύξηση των επιτοκίων δανεισμού για τον Καναδά, κι ίσως απομάκρυνση των δανειστών προς άλλες λιγότερο επικίνδυνες αγορές, άρα και αρχή μιας κρίσης δανεισμού. Με επακόλουθα την περαιτέρω μείωση της ανάπτυξης ή —πράγμα ανήκουστο για τη χώρα— ύφεση. Για να αποφύγει ή να μετριάσει ένα τέτοιο κύκλο πανικού, ο Τριντό έχει εξαγγείλει στο πρόγραμμα του ότι σκοπεύει να έχει μικρούς ελλειμματικούς προϋπολογισμούς της τάξης των 10 δις δολαρίων το χρόνο και αυστηρά για τρία χρόνια. Το 2019 θα είναι ισοσκελισμένο πάλι, ενώ ανάλογα με τα αποτελέσματα θα υπάρχει και σχετική μείωση των φόρων. Έχει προαναγγείλει ότι οι δημόσιες επενδύσεις συνολικού ύψους 100 δις δολαρίων θα αφορούν υποδομές στους τομείς των μεταφορών, περιβάλλοντος και ενέργειας κυρίως κι όχι αύξηση του δημοσίου γενικά και της γραφειοκρατίας. Τέλος προτείνει συγκεκριμένες και κοστολογημένες επαναρρυθμίσεις στην αγορά εργασίας, την παιδεία, υγεία και το κοινωνικό κράτος, με έμφαση σε αναπτυξιακά μέτρα όπως το ολοήμερο σχολείο κι οι παιδικοί σταθμοί που θα απελευθερώσουν δυναμικά εργατικά χέρια, ιδίως καταρτισμένων γυναικών. Με δυο λόγια, έχει ποσοτικοποιήσει και συγκεκριμενοποιήσει την πρότασή του για να πείσει και τους Καναδούς —που τα κατάφερε— και τους παγκόσμιους οικονομικούς παράγοντες — που μένει να δούμε τι και πως.

Μια τελευταία αλλά πολύ σημαντική πλευρά του Καναδικού μέλλοντος είναι η διαβόητη σχέση με τα νότια ξαδέλφια τους, τις ΗΠΑ. Η σχέση είναι αμφίδρομη αλλά ετεροβαρής. Οι ΗΠΑ έχουν πολυδιάστατες σχέσεις με όλους τους άλλους κυρίους παίχτες και με τον Καναδά. Αλλά ο τελευταίος εξαρτάται σχεδόν αποκλειστικά από τις ΗΠΑ για τις εξαγωγές του, τις εισαγωγές του, την ανταλλαγή τεχνογνωσίας, την γαιοπολιτική του θέση, τα επενδυτικά κεφαλαία κλπ. Ο Τριντό το εξέφρασε αυτό με μεγάλη σαφήνεια στη προεκλογική του καμπάνια, με δύσκολα απαντούμενη ειλικρίνεια για υποψήφιο πρωθυπουργό. Ναι, είμαστε υποχρεωμένοι (εννοώντας ίσως και καταραμένοι) να έχουμε άριστες σχέσεις με τις ΗΠΑ. Η πιο καίρια και χαρακτηριστική περίπτωση αυτών των σχέσεων είναι ο απολύτως απαραίτητος για το μέλλον της οικονομίας του Καναδά αγωγός πετρελαίου KeystoneXL που θα πηγαίνει το πετρέλαιο της Αλμπέρτα 2700 χιλιόμετρα νοτιότερα, στα διυλιστήρια και τα λιμάνια του Τέξας, για να γίνει καύσιμο και να πωληθεί στις αγορές. Χωρίς αυτόν, το κόστος των εξαγωγών είναι τεράστιο κι οι αγορές απόμακρες και περιορισμένες. Χωρίς αυτόν η ανάπτυξη δύσκολα θα έρθει. Αλλά γιατί το ζωτικό αυτό σχέδιο έχει παγώσει;

Το πετρέλαιο κι η εξόρυξη του από την άμμο στην Αλμπέρτα εκτός από κοστοβόρο είναι κι εξαιρετικά «βρώμικο». Κατά την διαδικασία εξόρυξης χρησιμοποιούνται δισεκατομμύρια τόνοι νερού που μολύνουν ποτάμια και λίμνες, τεράστιες εκτάσεις μετατρέπονται σε σεληνιακό τοπίο γεμάτο πίσσα, χρησιμοποιείται τρεις φορές περισσότερη ενέργεια —κι έτσι έχουν δρομολογηθεί 20 πυρηνικοί αντιδραστήρες για την ενεργειακή κάλυψη της εξόρυξης— και, τέλος, η καύση φυσικού αερίου, τεχνική παρενέργεια της διαδικασίας, αυξάνει τα αέρια θερμοκηπίου και επιβαρύνει το πρόβλημα της κλιματικής αλλαγής. Όλα αυτά, ένα κίνημα γεωργών κυρίως κατά της κλιματικής αλλαγής στις μεσοδυτικές ΗΠΑ κι η αλαζονική άρνηση της κυβέρνησης Χάρπερ να τα θέσει όλα σε διάλογο με την κυβέρνηση Ομπάμα, ανάγκασαν τον τελευταίο να παγώσει τον αγωγό. Στο σκάλωμα του Ομπάμα, ο Χάρπερ είχε απαντήσει με άνοιγμα συνομιλιών με τους Κινέζους για υποθαλάσσιο αγωγό στον Ειρηνικό προς τη Σαγκάη, κίνηση που και δεν προχώρησε λόγω προφανών προβλημάτων χρηματοδότησης και έκανε ακόμη πιο αδιάλλακτους τους Αμερικάνους.

Ο Τριντό υπόσχεται περιβαλλοντικά ισοδύναμα σε άλλες επαρχίες της χώρας, αύξηση των υποδομών αντιρύπανσης, εξορθολογισμό της νομοθεσίας αλλά κυρίως ότι θα συζητήσει τα πάντα κι ανοιχτά με τους νότιους ξαδέλφους και θα κάνει το καλύτερο για όλους. Κι ότι έτσι θα ξανανοίξει η συζήτηση και θα προσφέρει στο γρίφο της οικονομίας που καλείται να λύσει την πολυπόθητη ώθηση. Όλα αυτά, υπό την προϋπόθεση ότι θα συνεχίσει να υπάρχει από την άλλη μεριά του τραπεζιού κάποιος με τον οποίο να μπορεί να συνεννοηθεί. Κι όχι ο Ντόναλτ Τράμπ π.χ. Γιατί οι αμερικάνικες εκλογές έρχονται.

Συμπεράσματα, που η σχέση τους με την εγχώρια ή και ευρωπαϊκή πραγματικότητα μπορεί να είναι και να μην είναι σημαντική, κατά την κρίση του καθενός:

Τα εργαλεία των προηγούμενων δεκαετιών —ο μονεταρισμός, η απορρύθμιση, η ανεξέλεγκτη αγορά από τη μια αλλά κι ο κρατισμός, οι ανεξέλεγκτες δαπάνες, η υποβάθμιση του ρόλου των αγορών και της χρηματοδότησης— δεν φαίνεται να είναι ιδιαίτερα επιτυχημένα σε συνθήκες παγκοσμιοποίησης και 21ου αιώνα. Ο Καναδάς αλλά κι όλη η πρόσφατη οικονομική ιστορία βρίθουν από τέτοια παραδείγματα. Χρειάζονται νέα εργαλεία ή προσεκτική ανασύνθεση των υπαρχόντων. Και τόλμη για μεταρρυθμίσεις προς όλες τις κατευθύνσεις.

Για να πείσεις και να εισαι αποδοτικός στο πιο γλιστερό πεδίο που έχει παρουσιαστεί τα τελευταία 70 χρόνια σε παγκόσμιο επίπεδο πρέπει να έχεις τόλμη αλλά και πρόγραμμα. Και κυρίως να είναι αυτό ρεαλιστικό και κοστολογημένο. Όχι «θα» και ρητορικές σκισίματος και νταουλιών. Αριθμοί. Αριθμοί γιατί έτσι, με αριθμούς, θα πάνε καλύτερα οι άνθρωποι. Όχι με αέρα κοπανιστό.

Είναι αδύνατο να παρακάμψεις παγκόσμια προβλήματα (όπως π.χ. η κλιματική αλλαγή) όταν σχεδιάζεις σε εθνικό επίπεδο. Θα το βρεις μπροστά σου. Ο κόσμος πια είναι διάφανος, δεν γίνεται να κρυφτείς πουθενά. Και θα το πληρώσεις ακριβά.

Κανείς δε μπορεί να ελπίζει σε βελτίωση της θέσης του στο παγκόσμιο σκηνικό χωρίς να λαμβάνει υπόψιν του τη. πραγματική διάταξη ισχύος στον κόσμο μας. Καλή π.χ. η Κίνα, αλλά αν ο στρατηγικός σου εταίρος, πελάτης και συνεργάτης είναι οι ΗΠΑ, θέλει δουλειά δεκαετιών να αποκτήσεις πρεσβυωπία και να αρχίσεις να βλέπεις πιο καθαρά μακρυά παρά δίπλα σου. Κι αναλόγως τα ίδια μπορούν να συμβούν και σε άλλα παραδείγματα στρατηγικών διασυνδέσεων, σήμερα, την εποχή που η υπερεθνικότητα αποτελεί πολλαπλασιαστή ισχύος και ντε φάκτο αναγκαιότητα.

Φωτογραφία: Adam Scotti

Είναι φανερό από όλα αυτά ότι ο ωραίος Τριντό θα έχει δύσκολο έργο. Στο συγχαρητήριο τηλεφώνημα ο Ομπάμα τον προειδοποίησε ότι πολύ γρήγορα το μαλλί του θα γκριζάρει. Όμως τα συμπεράσματα από τις επιτυχίες και τις αποτυχίες του θα είναι πολύτιμα κι οδηγός για το μέλλον σε αρκετές περιοχές του πλανήτη. Αλλά πάντα με την αίρεση της κατά περίπτωση προσαρμογής. Κι εδώ τα αποτελέσματα του Τριντό θα πρέπει να αξιολογηθούν. Σε πρώτη φάση, γιατί όχι, κάποια από τα παραπάνω πρώτα συμπεράσματα. Ή κι άλλα που ειδικότεροι θα προτείνουν. Δεν πρέπει όμως να ξεχνάμε, ότι η Ελλάδα δεν είναι Καναδάς, ούτε έχει την δική του ισχύ, ούτε τα σημαντικότερα προβλήματά της είναι ίδια. Και δεν βρίσκεται στο ίδιο επίπεδο κινδύνου. Μια στραβοτιμονιά στον πάγο στη μεγάλη βόρεια χώρα θα φέρει τεράστιους μπελάδες αλλά από αυτούς που σε ορίζοντα δεκαετίας θα μπορέσουν να αντιμετωπιστούν. Μια στραβοτιμονιά στην ελληνική θάλασσα, σε μια ήδη πολλαπλά βεβαρημένη οικονομία θα παρασύρει τρεις ή και περισσότερες γενιές στον τριτοκοσμικό βυθό.

Υ.Γ. Η Σοφί Γκρεγκουάρ, η σύντροφος του Τριντό και πρώτη κυρία πλέον του Καναδά, πρέπει να πω ότι δεν υπολείπεται στα μη πολιτικά χαρακτηριστικά του.